Η Τέχνη του Κατραμιού στο Δίστρατο: Πολιτιστική Κληρονομιά
Στο Δίστρατο της Κόνιτσας, η εγγραφή της παραδοσιακής τεχνικής παραγωγής κατραμιού στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς συνιστά έναν «αιώνιο μνημόσυνο στους προγόνους», όπως τονίζουν οι κάτοικοι της περιοχής. Αυτή η παράδοση, που αποτελεί προνόμιο της ορεινής κτηνοτροφικής περιοχής τους, διασφαλίζει τη ταυτότητα και την οικονομική ευημερία τους μέσα στους αιώνες.
Το κατράμι ή κατράνι είναι ένα παχύρευστο, κολλώδες, ελαιώδες μαύρο υγρό με έντονη οσμή. Η παραγωγή του απαιτεί τη διαδικασία καύσης ειδικού ξύλου, γνωστού ως δαδί, το οποίο προέρχεται από γέρικα ρητινούχα πεύκα. Η διαδικασία αυτή, παρά την απαιτητικότητά της, υπήρξε ουσιώδης για την καθημερινή ζωή των κατοίκων της περιοχής.
Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, οι κάτοικοι του Δίστρατου, ιδιαίτερα οι Βλάχοι, είχαν διακριθεί ως οι κορυφαίοι παραγωγοί κατραμιού. Μέχρι πρόσφατα, ειδικά σε ορεινές περιοχές της Ελλάδας, το κατράμι ήταν ένα χρήσιμο προϊόν που εξυπηρετούσε ποικιλία αναγκών στην καθημερινότητα.
Η Σύγχρονη Κατάσταση της Τέχνης του Κατραμιού
Σήμερα, οι κατρανάδες στο Δίστρατο είναι σπάνιοι. Μόνο ελάχιστοι εξακολουθούν να παράγουν αυτό το πολύτιμο υγρό, κυρίως από πάθος για την παράδοση. Ο Ιωάννης Ζήσης, ένας 86χρονος κατρανάς, είναι ο τελευταίος στην περιοχή που ασχολείται με την παραγωγή αυτού του προϊόντος και ταυτόχρονα μεταφέρει τις πολύτιμες γνώσεις του στους νεότερους. Εξίσου αναδεικνύεται και ο πρώην κοινοτάρχης, Κώστας Παγανιάς, ο οποίος προγραμματίζει να παράγει κατράνι στο τέλος του Μαΐου, επαναφέροντας μνήμες από το παρελθόν.
«Το κατράνι είναι μια ζωντανή πολιτιστική κληρονομιά», επισημαίνει ο Κώστας Παγανιάς, εξηγώντας ότι οι Διστρατιώτες υπήρξαν αποκλειστικοί παραγωγοί και έμποροι του κατραμιού μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1970. Η τέχνη αυτή, που ξεπερνά τις γενιές, έχει αποτυπωθεί στη μνήμη της τοπικής κοινωνίας.
Η Διαδικασία Παραγωγής του Κατρανιού
Η παραγωγή του κατρανιού απαιτεί εξειδικευμένες γνώσεις και να γίνει με προσοχή. Ο Κώστας Παγανιάς περιγράφει την διαδικασία: «Το κατράνι παραγόταν με κοπιώδεις και ακριβείς μεθόδους. Χρειαζόταν 3-4 τόνοι δαδιού πλούσιου σε ρητίνη για την παραγωγή ικανής ποσότητας προϊόντος.»
Για την παραγωγή, μεριμνούσαν για την επιλογή του σωστού δέντρου, εξασφαλίζοντας ότι αυτό είχε την κατάλληλη ποιότητα. Στη συνέχεια, το δαδί το έκοβαν σε συγκεκριμένα μεγέθη και το μετέφεραν σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο για την καύση. Η διαδικασία καύσης διαρκούσε έως 15 ημέρες και απαιτούσε την αδιάλειπτη επίβλεψη του κατρανά.
Έγκαιρη Χρήση και Εφαρμογές του Κατρανιού
Αφού ολοκληρωνόταν η διαδικασία, το κατράνι αποθηκευόταν σε δερμάτινες σακούλες και μεταφερόταν για πώληση σε διάφορες περιοχές. Αγοραστές του κατρανιού ήταν κυρίως κτηνοτρόφοι, οι οποίοι το χρησιμοποιούσαν για την επούλωση πληγών στα ζώα τους, αλλά και για την αντιμετώπιση εντόμων.
Το κατράνι, εξαιρετικό στεγανοποιητικό και λιπαντικό, χρησιμοποιούνταν επίσης από ναυπηγούς και φαρμακευτικές εταιρείες για την παραγωγή σκευασμάτων κατά δερματικών παθήσεων. Οι πρακτικές αυτές υπήρξαν πολύτιμες στην τοπική κοινωνία, διασφαλίζοντας τη δημοτικότητα και την αναγκαιότητα του προϊόντος μέσω των αιώνων.
Η ιστορία του κατρανιού αποδεικνύει πως πρόκειται για έναν θησαυρό της τοπικής πολιτιστικής κληρονομιάς, που έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα και συνεχίζει να έχει σημαντική θέση μέχρι σήμερα. Η αναγνώριση και η προστασία αυτού του επαγγέλματος είναι απαραίτητη για τη διαφύλαξη της παράδοσης και της πολιτιστικής κληρονομιάς της περιοχής.