Η Ατμοσφαιρική Ρύπανση στη Θεσσαλονίκη: Μια Κρίσιμη Πρόκληση

Των Σοφίας Χριστοφορίδου και Γιώργου Τσαντίκου. Φωτ. Αλέξανδρος Αβραμίδης

Το έτος 2023 υπήρξε καθοριστικό για την Ελλάδα, καθώς η χώρα καταδικάστηκε για την ανικανότητά της να αντιμετωπίσει την ατμοσφαιρική ρύπανση στη Θεσσαλονίκη. Μετά από μια διεξοδική μελέτη που ολοκληρώθηκε, η κυβέρνηση είχε τη δυνατότητα να προτείνει μια σειρά μέτρων στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την επίλυση του προβλήματος. Παρά την σοβαρή κλιματική και υγειονομική κατάσταση, τα οποία υποδεικνύονται από την υπέρβαση των οριακών επιπέδων ρύπανσης, η αντίδραση της ελληνικής Πολιτείας καθυστέρησε. Το χρονοδιάγραμμα για την εφαρμογή των μέτρων καλύπτει την περίοδο 2022-2025, και ενώ πλησιάζουμε στο πρώτο εξάμηνο του 2025, κανένα από τα προτεινόμενα μέτρα δεν έχει ακόμα εφαρμοστεί.

Τα ρεπορτάζ σχετικά με την ατμοσφαιρική ρύπανση, που δημοσίευσε η «Μακεδονία της Κυριακής» (8/6/2025), περιλαμβάνονται στην έρευνα «Ατμοσφαιρική Ρύπανση: Η ιστορία δύο πόλεων». Το έργο υλοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη και τα Ιωάννινα με την υποστήριξη του μη κερδοσκοπικού δημοσιογραφικού οργανισμού iMEdD (Incubator for Media Εducation and Development).

Η Διαδικασία Καταδίκης από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο

Από το 2009, η Ελλάδα άρχισε να αντιμετωπίζει σοβαρές προειδοποιήσεις από την ΕΕ σχετικά με την ατμοσφαιρική ρύπανση. Το 2010, η Κομισιόν αποστείλε μια αιτιολογημένη γνώμη, ενώ το 2013 ανανέωσε τις προειδοποιήσεις, επισημαίνοντας τις συνεχείς παραβιάσεις των οριακών τιμών για τα PM10 (μικροσωματίδια). Παράλληλα, σημειώθηκε η απουσία κατάλληλων μέτρων, γεγονός που οδήγησε σε επαναλαμβανόμενα περιστατικά υπέρβασης των ορίων. Οι υπερβάσεις συνεχίστηκαν μέχρι το 2019, με την Κομισιόν να επαναφέρει το θέμα το 2020, ζητώντας λεπτομέρειες για τις δράσεις που είχαν λάβει οι ελληνικές αρχές.

Η αλληλογραφία αυτή, όμως, δεν πείθει την Κομισιόν, η οποία τελικά προσέφυγε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο το 2021 και το 2023 εκδόθηκε η καταδικαστική απόφαση για τη χώρα.

Η Αντίκτυπος της Καταδίκης

Πριν οδηγηθεί στην καταδίκη της, η Ελλάδα επιχείρησε να πείσει την Κομισιόν ότι έχει στρατηγικό σχέδιο για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Το 2017, η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας ανέλαβε την εκπόνηση Επιχειρησιακού Σχεδίου Δράσης, ωστόσο η έκθεση αυτή δεν ικανοποίησε τις απαιτήσεις της Κομισιόν, οδηγώντας έτσι την Ελλάδα στο δικαστήριο.

Η κατάσταση επιδεινώθηκε περαιτέρω με την έλλειψη εφαρμογής των σχέσεων που εισηγήθηκαν οι ελληνικές αρχές. Αν και ολοκληρώθηκε μια μελέτη εφαρμογής τον Απρίλιο του 2022, τα προτεινόμενα μέτρα δεν φαίνεται να προχώρησαν σε πρακτική υλοποίηση.

Προτάσεις και Υφιστάμενη Πραγματικότητα

Η μελέτη του ΟΦΥΠΕΚΑ υπολόγισε ότι το 73% της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στη χειμερινή περίοδο οφείλεται στη θέρμανση, με τις οδικές μεταφορές και τις γεωργικές δραστηριότητες να συνεισφέρουν σε πολύ μικρότερα ποσοστά. Αυτό подразумеά μία σαφή ανάγκη για τη μείωση της χρήσης βιομάζας για θέρμανση.

Η μελέτη προτάθηκε τρία κύρια μέτρα:
1. Αντικατάσταση συστημάτων θέρμανσης με φυσικό αέριο, με προβλεπόμενη χρηματοδότηση που θα απαιτούσε 105 εκατ. ευρώ.
2. Αντικατάσταση με αντλίες θερμότητας, για την οποία υπολογίστηκαν 35 εκατ. ευρώ.
3. Επιβολή περιβαλλοντικού τέλους στη βιομάζα. Η συνδυαστική εφαρμογή των μέτρων αναμένα να προσφέρει 45-55% μείωση εκπομπών.

Η Συνεχιζόμενη Υπέρβαση Ρύπων

Η κατάσταση επιδεινώθηκε μετά την άρση της απαγόρευσης καύσης βιομάζας το 2011, συνδυαζόμενη με την οικονομική κρίση. Παρά τις συνεχείς υπερβάσεις που διαρκούν από το 2005 μέχρι σήμερα, οι ελληνικές αρχές φαίνεται πως δεν έχουν λάβει αποφασιστικά μέτρα για να περιορίσουν την ρύπανση. Η τελευταία έκθεση του Υπουργείου Περιβάλλοντος καταδεικνύει συνεχείς υπερβάσεις το 2023, με το όριο συγκέντρωσης PM10 να υπερβαίνει για πολλές ημέρες, ακόμη και μετά την καταδίκη της χώρας από το Δικαστήριο.

Η Ωρίμανση των Ευθυνών

Η Ελλάδα, με την αδρανοποίησή της, ενδέχεται να υποχρεωθεί να επωμιστεί πρόσθετες νομικές συνέπειες αν δεν αναλάβει άμεσα δράση. Η περίπτωση αυτή είναι «ανοιχτή» και ο αντίκτυπος αυτής της διαδικασίας μπορεί να είναι σοβαρός, ενδεχομένως οδηγώντας σε χρηματικές κυρώσεις.

* Τον Απρίλιο του 2025 ζητήσαμε από το Υπουργείο Περιβάλλοντος λεπτομέρειες σχετικά με τη στρατηγική τους για την ατμοσφαιρική ρύπανση, χωρίς να έχουμε λάβει καμία απάντηση ως τώρα.