Η Αυτοδιαχείριση και οι Προοπτικές Ανάπτυξης σε Εγκαταλημμένες Κοινότητες

Στην παλιά επιγραφή του δημοτικού σχολείου διάβαζε κανείς «δημοτικό σχολείο 1885». Ωστόσο, λίγα χρόνια αργότερα, έγινε γνωστό ότι το σχολείο αυτό έχει σταματήσει να λειτουργεί από το 1975, παρά την καλή του κατάσταση. Το κτίριο βρίσκεται στη μία άκρη της πλατείας του χωριού, που τον τελευταίο καιρό έχει απομείνει με μόλις δύο μόνιμους κατοίκους. Η Λάστα της Ορεινής Αρκαδίας είναι μόλις ένα ενδεικτικό παράδειγμα σε μια αλυσίδα χωριών που σταδιακά εξαφανίζονται. Το **μεράκι** και η **αγάπη** των ανθρώπων που κατάγονται από αυτά τα μέρη, που επιστρέφουν για να φροντίσουν τον τόπο τους, παραμένει ο μόνος λόγος που τα διατηρεί υπαρκτά στο χάρτη. Η πρόσφατη επίσκεψή μας, με αφορμή το Πάσχα και το πανηγύρι του Αγίου Γεωργίου, είχε ως αποτέλεσμα μία αξέχαστη φιλοξενία στο αυτοδιαχειριζόμενο καφέ-λαογραφικό μουσείο του χωριού.

Τους τελευταίους μήνες, είχα την ευκαιρία να επισκεφτώ διάφορες περιοχές, όπως το Σουφλί, το Αιτωλικό, τα Τζουμέρκα και την Ορεινή Αρκαδία. Σε όλες αυτές τις περιοχές επαναλαμβάνεται το ίδιο απογοητευτικό μοτίβο: πληθυσμιακή συρρίκνωση, υποδομές σε κατάσταση υποβάθμισης, κλείσιμο σχολείων και ελλείψεις στις συγκοινωνίες. Οι κάτοικοι αναζητούν επιτακτικά μελλοντικές προοπτικές για την περιοχή τους. Ειδικά στην Ορεινή Αρκαδία, μου έχει μείνει έντονα χαραγμένη η ιστορία που άκουσα για μαθητές που ξεκινούν από τις 6 το πρωί με ταξί για να φτάσουν στο σχολείο που έχει απομείνει στη Βυτίνα, περνώντας καθημερινά από μια διαδικασία που δεν είναι καθόλου εύκολη.

Εξετάζοντας τις συνθήκες κάτω από τις οποίες ζουν οι κάτοικοι αυτού του τόπου, γίνεται αμέσως κατανοητό το αίσθημα εγκατάλειψης που τους χαρακτηρίζει. Υπάρχει μια αίσθηση ότι διαχρονικά έχουν μείνει να αναζητούν μόνοι τους λύσεις σε προβλήματα που ίσως τους ξεπερνούν. Η μαζική αστικοποίηση και η συγκέντρωση ανθρώπων και ευκαιριών σε λίγα αστικά κέντρα, σε συνδυασμό με την αδυναμία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης να παρέμβει κατάλληλα, οδηγούν σταδιακά στην εξαφάνιση των κοινοτήτων αυτών από τον χάρτη. Η κατάσταση αυτή έχει αντίκτυπο όχι μόνο στη ζωή των κατοίκων, αλλά και στην πολιτιστική κληρονομιά που εκλείπει.

Κατά την επιστροφή μου στη Θεσσαλονίκη, διάβασα στην «Καθημερινή» ένα ρεπορτάζ για τη σχολή χειροποίητου κοσμήματος της Στεμνίτσας, μία σχολή με πλούσια παράδοση που σήμερα αριθμεί μόλις 14 πρωτοετείς και δευτεροετείς σπουδαστές. Η αργυροχρυσοχοΐα της Στεμνίτσας και η μεταξοσκωλία στο Σουφλί είναι παραδείγματα δραστηριοτήτων που επί σειρά ετών μετεξέλιξαν τις φορές και χάρισαν ταυτότητα στους τόπους αυτούς. Σε έναν κόσμο που αλλάζει ραγδαία, είναι κρίσιμο να δοθεί **προσοχή**, **στήριξη** και, κυρίως, μία **μακροπρόθεσμη, βιώσιμη προοπτική** στις τοπικές κοινότητες. Είναι απαραίτητο να συνδιαμορφωθεί το μέλλον τους από κοινού με τους ίδιους τους κατοίκους. Ένα ενδιαφέρον παράδειγμα που μπορεί να εμπνεύσει είναι οι «Τζουμέικερς», ένα εργαστήρι στο Καλέντζι Ιωαννίνων, όπου οι άνθρωποι σχεδιάζουν και κατασκευάζουν μηχανήματα για την τοπική αγροτική παραγωγή, χρησιμοποιώντας ανοιχτές τεχνολογίες.

Δημοσιεύθηκε στη «ΜτΚ» στις 04.05.2025