Η Τρίτη Ηλικία ως καθρέφτης ανθρώπινης αξιοπρέπειας

Της Εύας Μπουτζέτη – Πανίδου,*

Η Τρίτη Ηλικία αποτελεί μια κρίσιμη περίοδο στη ζωή του ανθρώπου, συνδυάζοντας την συσσωρευμένη εμπειρία με την ανάγκη για υποστήριξη και αναγνώριση. Η σύγχρονη Γεροντολογία και Γηριατρική εξετάζουν όχι μόνο τις βιολογικές μεταβολές που συνοδεύουν το γήρας, αλλά και τις ανθρώπινες, κοινωνικές και ψυχολογικές διαστάσεις του. Το παρόν κείμενο αποτυπώνει ένα προσωπικό βιωματικό ταξίδι στον κόσμο της Τρίτης Ηλικίας, αναδεικνύοντας τη σημασία της ενσυναίσθησης στην παροχή φροντίδας.

Βιωματική εμπειρία στον χώρο της φροντίδας ηλικιωμένων

Κατά τη διάρκεια της ενασχόλησής μου με την Εφαρμοσμένη Γεροντολογία και Γηριατρική, έχω επισκεφθεί διάφορες δομές, όπως τα ΚΑΠΗ και ιδιωτικές δομές στη Λάρισα και τον Βόλο. Η άμεση αλληλεπίδραση με ηλικιωμένους ανθρώπους και οι συζητήσεις που είχα μαζί τους ανέδειξαν τη σοφία που φέρουν, καθώς και την ανάγκη τους για σεβασμό, αποδοχή και ανθρώπινη παρουσία.

Η συγκίνηση που προκύπτει από τη ζωντανή επαφή με την Τρίτη Ηλικία υπερβαίνει το επαγγελματικό και ακαδημαϊκό επίπεδο, φέρνοντάς μας σε επαφή με την απόλυτη ανθρώπινη εμπειρία. Ξανασυνδεόμαστε με το παρελθόν και το μέλλον που μας περιμένει. Η αγάπη και ο σεβασμός αναδύονται φυσικά, δημιουργώντας ένα ισχυρό πλαίσιο επικοινωνίας που αναβαθμίζει τη σχέση φροντιστή και φροντιζόμενου.

Η κοινωνική θέση των ηλικιωμένων

Παρά τη σημαντική τους συμβολή στην κοινωνία, οι ηλικιωμένοι συχνά αντιμετωπίζουν φαινόμενα απομόνωσης, περιθωριοποίησης και αδιαφορίας. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η πρόσφατη μελέτη που δείχνει ότι το 10,4% των ατόμων άνω των 65 ετών είναι υποσιτισμένα, με το 35,6% να κινδυνεύει από υποσιτισμό. Η μοναχική διαβίωση και η χαμηλή φυσική δραστηριότητα συνδέονται άμεσα με την κακή διατροφική κατάσταση τους.

Επιπλέον, έρευνα του Πανεπιστημίου Πειραιώς αποδεικνύει ότι οι ηλικιωμένοι στην Ελλάδα εμφανίζουν υψηλότερα ποσοστά κατάθλιψης σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, με παράγοντες όπως η κακή φυσική υγεία και η μοναξιά να επιδεινώνουν τη ψυχική τους υγεία.

Η μείωση της γονιμότητας και η αύξηση του προσδόκιμου ζωής οδηγούν σε ολοένα και αυξανόμενο αριθμό ηλικιωμένων που ζουν μόνοι τους, εντείνοντας την κοινωνική απομόνωση και επομένως την ανάγκη για αναγκαία υποστήριξη. Αυτά τα φαινόμενα υπογραμμίζουν την ανάγκη για μια ενεργή κοινωνική πολιτική που θα διασφαλίζει:
• Αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης,
• Πρόσβαση σε ποιοτικές υπηρεσίες υγείας,
• Δυνατότητες κοινωνικής συμμετοχής και δημιουργικής απασχόλησης.

Η ποιότητα ζωής στην Τρίτη Ηλικία εξαρτάται λιγότερο από την ηλικία αυτή καθαυτή και περισσότερο από την προσέγγιση της κοινωνίας προς τους ηλικιωμένους.

Ο ρόλος της ενσυναίσθησης στη φροντίδα

Η ενσυναισθητική φροντίδα συνιστά μια μορφή θεραπείας, που όχι μόνο βοηθά τον φροντιζόμενο, αλλά διαδραματίζει αποφασιστικό ρόλο και για τον φροντιστή. Η ανθρώπινη επαφή, μια καλημέρα, ένα άγγιγμα, ή η απλή χρήση του μικρού ονόματος μπορεί να διαδραματίσει ρόλο ουσιαστικών πράξεων ανακούφισης και αναγνώρισης. Οι ηλικιωμένοι δεν πρέπει να θεωρούνται “περιστατικά” ή “ασθενείς”, αλλά πρόσωπα με όνομα, ιστορία και δικαιώματα.

Προτάσεις και προοπτικές

Η δημιουργία ενός ολιστικού και ανθρωποκεντρικού πλαισίου φροντίδας για την Τρίτη Ηλικία απαιτεί:
• Ενίσχυση των υποδομών φροντίδας με προσωπικό εκπαιδευμένο στην ενσυναίσθηση και τη διαπροσωπική επικοινωνία.
• Δημιουργία χώρων κοινωνικής συνεύρεσης, καλλιτεχνικής έκφρασης και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης.
• Εκπαιδευτικά προγράμματα και καμπάνιες ευαισθητοποίησης της κοινωνίας για την Τρίτη Ηλικία.

Η εμπειρία μου στον χώρο της Γηριατρικής δεν περιορίστηκε στην θεωρητική γνώση, αλλά μετατράπηκε σε βιωματική εμπειρία. Η Τρίτη Ηλικία δεν είναι το τέλος μιας πορείας αλλά η αρχή μιας περιόδου γεμάτης σοφία και εσωτερικότητα. Οι ηλικιωμένοι διδάσκουν με τη στάση τους πώς να ζεις με πληρότητα, ακόμα και όταν οι σωματικές δυνάμεις φθίνουν.

Είναι δυνατό να συνδυαστεί η ευεξία με την Τρίτη Ηλικία; Απερίφραστα απαντώ ναι.

Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, οι ηλικιωμένοι συμμετέχουν σε δραστηριότητες, όπως το παιχνίδι με ασημένιες μπάλες στο ύπαιθρο ή το υδάτινο μπάσκετ σε θερμαινόμενες πισίνες στην Ισπανία. Σε χώρες της Μεσογείου, προσφέρουν δωρεάν παραστάσεις χορού στα ιστορικά κέντρα των πόλεων. Επιπλέον, σε χώρες όπως το Βέλγιο, η Ολλανδία και η Γερμανία, οι ηλικιωμένοι απολαμβάνουν τη χρήση ζεστού νερού και δίνουν εθελοντικά ώρες στα νοσοκομεία, ενισχύοντας την ανθρώπινη αλληλεπίδραση με τους ασθενείς. Τι πιο ανθρώπινο από αυτό!

Είναι ένα ηθικό μας καθήκον να τους τιμήσουμε, να τους ακούσουμε και να είμαστε δίπλα τους, όπως αυτοί στάθηκαν για εμάς. Οποιεσδήποτε βελτιώσεις επιτύχουμε, ας τις θεωρήσουμε και ως επένδυση για το μέλλον μας. Αφήνοντας στην άκρη τις τεχνολογικές εξελίξεις, η πιθανότητα της Τέταρτης Ηλικίας και της ζωής μέχρι τα 130 χρόνια ίσως να είναι απρόσιτη για εμάς.

* Η Εύα Μπουτζέτη – Πανίδου είναι πτυχιούχος Διοίκησης Επιχειρήσεων και Παιδαγωγικού, με μεταπτυχιακά στη Διοίκηση Μονάδων Υγείας (ΕΑΠ) και στην Εφαρμοσμένη Γεροντολογία και Γηριατρική (ΑΠΘ).