Θραύσματα Εβραϊκής Μνήμης και Ιστορία της Ιατρικής Σχολής Θεσσαλονίκης

Στην περίοδο της γερμανικής Κατοχής, το 1943, ένα εβραϊκό σχολείο στην οδό Κατσιμίδη έγινε το επίκεντρο της εκπαίδευσης της νεοϊδρυθείσας Ιατρικής Σχολής του ΑΠΘ. Φοιτητές της Ιατρικής, σε μια από τις πιο σκοτεινές στιγμές της ιστορίας, συγκέντρωσαν υλικά από το εβραϊκό νεκροταφείο, το οποίο είχε “ξηλωθεί” από τις δυνάμεις κατοχής, προκειμένου να δημιουργήσουν έναν χώρο κατάλληλο για το μάθημα της Ανατομίας. Στις δυστυχισμένες ημέρες εκείνες, οι άνθρωποι της Θεσσαλονίκης πέθαιναν στους δρόμους από την πείνα, και τα πτώματά τους συχνά έφταναν στο Ανατομείο, όπου οι φοιτητές πρακτικά διδάσκονταν με τα απομεινάρια αυτής της φρικτής πραγματικότητας.

Είναι γνωστό ότι το ΑΠΘ ανήγειρε στην περιοχή όπου βρισκόταν το εβραϊκό νεκροταφείο, και ότι τα μάρμαρα από τους τάφους χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή των κτιρίων της πόλης, ακόμα και για τα πεζοδρόμια. Αυτό που παραμένει λιγότερο γνωστό είναι η χρήση των επιτάφιων πλακών του εβραϊκού νεκροταφείου ως ανατομικών τραπεζών για την εκπαίδευση των πρώτων φοιτητών της Ιατρικής στο Ανατομείο.

Ανακάλυψη της Ιστορίας

Μια άγνωστη πτυχή της Ιατρικής Σχολής του ΑΠΘ καθώς και της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης αποκαλύπτεται μέσα από το έργο του αναπληρωτή καθηγητή Ανατομίας, Νίκου Αναστασόπουλου, στο βιβλίο του με τίτλο «Το πρώτο Ανατομείο στην Κατοχική Θεσσαλονίκη. Θραύσματα Εβραϊκής Μνήμης», το οποίο θα παρουσιαστεί στη 21η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης.

Ο κ. Αναστασόπουλος, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, αναφέρει ότι η έμπνευση για τη συγγραφή αυτού του βιβλίου προήλθε από τον καθηγητή Ανατομίας, Γιώργο Παρασκευά, ο οποίος του πρότεινε να γράψει τη βιογραφία του πρώτου καθηγητή Ανατομίας, Νικολάου Μιχαλακέα, και να διεξάγει μια ιστορική έρευνα σχετικά με την ίδρυση του πρώτου Ανατομείου της Ιατρικής Σχολής Θεσσαλονίκης.

Η Ίδρυση της Ιατρικής Σχολής

Το βιβλίο αντανακλά μια πρωτοποριακή προσπάθεια να ιχνηλατηθεί και να καταγραφεί η ίδρυση του πρώτου Ανατομείου, καθώς και της Ιατρικής Σχολής Θεσσαλονίκης, η οποία ιδρύθηκε με Νομοθετικό Διάταγμα που ψηφίστηκε από τη δοσιλογική κατοχική κυβέρνηση. Τα αίτια της ίδρυσής της παραμένουν ασαφή, εντούτοις η λειτουργία της προκαλούσε έντονες αντιδράσεις από τον Ιατρικό Σύλλογο, ο οποίος ήθελε να προστατεύσει τα συμφέροντα των κρατούντων ιατρών.

Παράλληλα με τη δημιουργία της Ιατρικής Σχολής, προέκυψε η πρόκληση εύρεσης κατάλληλων χώρων για τη στέγαση των κλινικών και εργαστηρίων. Ο κ. Αναστασόπουλος περιγράφει την αναστάτωση και τις επαφές με τις κατοχικές αρχές, όπως με τον γνωστό εγκληματία πολέμου Μαξ Μέρτεν, και άλλους αξιωματούχους της εποχής. Η στεγαστική ανάγκη ικανοποιήθηκε κατά μεγάλο μέρος από οικήματα Εβραίων που εκτοπίστηκαν από τη Θεσσαλονίκη κατά τη διάρκεια του 1943.

Το Πρώτο Ανατομείο

Το πρώτο Ανατομείο ήταν αποτέλεσμα των αντίξοων συνθηκών της εποχής και etablered το 1943, εγκαθιστώντας τις δραστηριότητές του σε ένα εβραϊκό σχολείο. Οι φοιτητές της Ιατρικής εκπαιδεύονταν χρησιμοποιώντας ανατομικές τράπεζες από επιτάφιες πλάκες του εβραϊκού νεκροταφείου, η καταστροφή του οποίου είχε αρχίσει το 1942. Αυτή η λειτουργία του Ανατομείου υπογραμμίζει τη σύνδεση με την εβραϊκή μνήμη και την ανάγκη να διατηρηθεί ζωντανή η ιστορία τους, χωρίς να υποβαθμιστεί από τη φρίκη του παρελθόντος.

Μέσω του βιβλίου αυτού, ο κ. Αναστασόπουλος επιδιώκει να αναδείξει τις αντιφάσεις, τις ιστορικές προκλήσεις και τις συνδέσεις που προκύπτουν από την ύπαρξη του πρώτου Ανατομείου και της Ιατρικής Σχολής στη Θεσσαλονίκη.

Η Μοναδική Εβραία Φοιτήτρια Ιατρικής

Ο αναγνώστης έχει την ευκαιρία να γνωρίσει τη ζωή της Νίνας Ρεβάχ, της πρώτης και μοναδικής Εβραίας φοιτήτριας της Ιατρικής Σχολής Θεσσαλονίκης κατά το πρώτο ακαδημαϊκό έτος (1942-1943). Η ιστορία της σφραγίζεται από τον εκτοπισμό της και τη συγκλονιστική διαδρομή της οικογένειάς της από τη Θεσσαλονίκη στα στρατόπεδα, οδήγώντας σε δραματικές ανατροπές που άλλαξαν τις ζωές τους για πάντα.

Η Παρτίδα Γνώσης και Μνήμης

Με αυτό το βιβλίο, ο κ. Αναστασόπουλος προσπαθεί να προσθέσει μια ψήφο ιστορικής μνήμης στην ιστορία της σύγχρονης Θεσσαλονίκης. Υπογραμμίζει τη σημασία της γνώσης του παρελθόντος για την κατανόηση του παρόντος και τη διαμόρφωση ενός καλύτερου μέλλοντος. Είναι ακόμη πιο επιτακτική ανάγκη να αποτιμηθεί η συμβολή της εβραϊκής κοινότητας κατά την διάρκεια της Κατοχής, καθώς, η τραγική τους ιστορία συνδέεται άρρηκτα με την ίδρυση και λειτουργία του πρώτου Ανατομείου στη Θεσσαλονίκη.