Η Διάλεκτος Γκρίκο: Μια Πολιτιστική Κληρονομιά που Επιβιώνει

Όταν, το περασμένο καλοκαίρι, τα παιδιά από την Γκρέτσια Σαλεντίνα, μία περιοχή της νοτιοανατολικής Ιταλίας με δώδεκα ελληνόφωνα χωριά, επισκέφθηκαν τις κατασκηνώσεις του Δήμου Βόλβης, τους έκλεψε την παράσταση ένας ήχος κινητού τηλεφώνου. Ήταν το γνωστό παραδοσιακό τραγούδι «Calinifta», το οποίο στη διάλεκτο Γκρίκο σημαίνει «καληνύχτα». Αυτό το τραγούδι, με τους στίχους και τη μουσική του Vito Domenico Palumbo, συνδυάζει με μοναδικό τρόπο ιταλικά καθώς και αρχαία και νέα ελληνικά. Για παράδειγμα, η φράση «glicea nifta» μεταφράζεται ως «γλυκιά νύχτα», και το «penseo» σημαίνει «σκέφτομαι». Η κατάληξη -ο, όπως στα αρχαία ελληνικά -ω, ενισχύει τη γλωσσική συνάφεια μεταξύ των διαλέκτων. Επιπλέον, η φράση «agapi mu» σημαίνει «αγάπη μου» και «sti kkardia panta sena vasto» μεταφράζεται σε «στην καρδιά μου πάντα εσένα βαστώ».

Η Ευαγγελία Ναούμ, ειδική σύμβουλος του δημάρχου Βόλβης σε θέματα διεθνών σχέσεων, αναφέρει ότι «πολλά νέα παιδιά από αυτές τις περιοχές έχουν το τραγούδι της καληνύχτας ως ήχο στο κινητό τους και το ακούν συνέχεια. Αυτή η μελωδία ήταν η πιο δημοφιλής στις κατασκηνώσεις». Επιπλέον, χαρακτηρίζει τη γλώσσα ως «εργαλείο σχέσεων» και προσθέτει ότι οι ντόπιοι μουσικοί των ελληνόφωνων χωριών διατηρούν την παράδοση τραγουδώντας τα Γκρίκο μέσω θεατρικών παραστάσεων και ποίησης.

Η Διατήρηση της Διαλέκτου

Σήμερα, η διάλεκτος Γκρίκο συνεχίζει να επιβιώνει και να αναπτύσσεται. Ο Δημήτρης Μιχελιουδάκης, επίκουρος καθηγητής Γλωσσολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, τονίζει ότι «η διάλεκτος αυτή διατηρείται ζωντανή στην περιοχή του Σαλέντο και στα χωριά της Απουλίας, χωρίς να έχει υπάρξει κενό στην παράδοσή της τις τελευταίες δεκαετίες». Αναγνωρίζει επίσης ότι τα Γκρίκο διαφέρουν από τα Γκρέκο ή Γκρεκάνικα, που είναι η ελληνική διάλεκτος της Καλαβρίας, η οποία έχει υποστεί σοβαρούς περιορισμούς στη μετάδοσή της από γενιά σε γενιά από τη δεκαετία του ’80.

Η τέχνη παίζει σημαντικό ρόλο στη διατήρηση αυτών των διαλέκτων. Η Θωμαή Ράγια, Δρ. Φιλοσοφίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, σημειώνει ότι «τα Γκρίκο και τα Γκρέκο χαρακτηρίζονται από μουσικότητα, ρυθμό και αρμονία». Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο μουσικός Ματτία Μάνκο Γρηγοριάδης, ο οποίος διδάσκει τα Γκρίκο σε παιδιά του Δημοτικού. Χρησιμοποιεί μουσική και στίχους για να διδάξει τη διάλεκτο, ενσωματώνοντας θέματα από την καθημερινότητα, ώστε τα παιδιά να συνειδητοποιούν την πολιτιστική τους κληρονομιά.

Η Σχέση της Γλώσσας με τον Χορό

Η Δρ. Ράγια έχει επίσης εξετάσει τη σύνδεση της διαλέκτου Γκρίκο με τον παραδοσιακό χορό πίτσικα – ταραντέλα. Οι κινήσεις του χορού αυτού συνδυάζονται με την έκφραση της γλώσσας, καθώς η μουσική και ο ρυθμός σχετίζονται άμεσα με τη φωνητική δομή της διαλέκτου. Οι χορευτικές κινήσεις αναπαριστούν επίσης την ένταση που αισθάνεται κάποιος όταν τον τσιμπάει η ταραντούλα, ενώ οι ρυθμικές μεταφορές αποδεικνύουν την ποικιλία και τη ζωντάνια που συνοδεύει τη γλώσσα και τον πολιτισμό των περιοχών αυτών.

Η Καταγωγή των Γκρίκο και Γκρέκο

Αναφορικά με την προέλευση των Γκρίκο και Γκρέκο, ο κ. Μιχελιουδάκης σημειώνει ότι υπάρχει η άποψη ότι αυτές οι ποικιλίες αποτελούν συνέχειες των αρχαίων ελληνικών από τους ελληνικούς εποικισμούς. Αντιθέτως, άλλοι υποστηρίζουν ότι είναι ποικιλίες της ελληνιστικής κοινής, που μιλιόταν μετά τον Μέγα Αλέξανδρο. O δάσκαλος υποστηρίζει πως οι διαλέκτοι αυτές έχουν αναπτυχθεί σε περιοχές όπου ομιλούνταν ελληνικά και που επηρεάστηκαν από τις λατινογενείς γλώσσες. Στην περιοχή αυτή, οι δυο κύριες διαλεκτικές ομάδες είναι τα Γκρεκάνικα και τα Γκρίκο.

Σύγχρονη Σχέση με την Ελλάδα

Σήμερα, το ενδιαφέρον για την προβολή της πολιτιστικής ταυτότητας των ελληνόφωνων περιοχών είναι έντονο. Υπάρχει αυξανόμενη συνεργασία μέσω σχολικών ανταλλαγών, εκδηλώσεων και πρωτοβουλιών για την αναβίωση της γλώσσας και της παράδοσης. Ο Δήμος Βόλβης, για παράδειγμα, έχει υπογράψει συμφωνία συνεργασίας με την Grecia Salentina, με στόχο τη στήριξη κοινών πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Ο Παναγιώτης Επιτρόπου, αντιδήμαρχος Τουρισμού και Πολιτισμού του Δήμου Βόλβης, τονίζει τη σημασία της διατήρησης της γλώσσας και της σχέσης με τους ανθρώπους που ζουν στην περιοχή.

Η αγάπη για τη γλώσσα και τον πολιτισμό αποτελεί καθαρά θέμα ανθρώπινης πρωτοβουλίας. Εξαρτάται από όλους μας να διατηρήσουμε αυτή την κληρονομιά ζωντανή και να τη μεταδώσουμε στις μελλοντικές γενιές, διασφαλίζοντας ότι οι παραδόσεις και οι γλώσσες μας θα συνεχίσουν να ανθίζουν.