Η Ιστορία του Επταπυργίου: Ένα Μνημείο με Πολλές Όψεις
Το παρελθόν ενός μνημείου παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς στη Θεσσαλονίκη, που είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τις σκοτεινές σελίδες της ιστορίας μας, αποκαλύφθηκε από διακεκριμένους μελετητές σε μια επιστημονική ημερίδα που διοργανώθηκε στο Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης (ΚΙΘ). Η ημερίδα, η οποία συνδιοργανώθηκε από το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΑΠΘ, τον Δήμο Θεσσαλονίκης/ΚΙΘ και την Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης, εστίασε στις πολύπλοκες πτυχές του Επταπυργίου, γνωστού και με την οθωμανική του ονομασία Γεντί Κουλέ.
Το Επταπύργιο, το οποίο βρίσκεται στο βορειοανατολικό άκρο των τειχών της πόλης, περιλαμβάνει το βυζαντινό φρούριο με τους δέκα πύργους, καθώς και τα σύγχρονα κτίσματα των φυλακών που έχουν κατασκευαστεί εντός και εκτός του κτηρίου. «Αυτό το μνημείο-φυλακή έχει συνδεθεί με την δικτατορία του Μεταξά, τη Γερμανική κατοχή, τον Εμφύλιο και τη Χούντα των Συνταγματαρχών», υπογράμμισε η αναπληρώτρια προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης, Ελισάβετ Τσιγαρίδα. Τόνισε, ωστόσο, ότι το Υπουργείο Πολιτισμού, ως φορέας προστασίας και διαχείρισης του μνημείου, «αντιμετωπίζει με σεβασμό τις διαφορετικές πτυχές της μακράς ιστορίας του» και εργάζεται για να αναδείξει την διπλή ταυτότητα του Επταπυργίου — τόσο ως βυζαντινό μνημείο όσο και ως κέντρο κράτησης.
Η Ημερίδα και οι Θεματικές Ομιλίες
Η ημερίδα, με τίτλο «Επταπύργιο 1912-1989. Η ιστορία της φυλακής και η εμπειρία του εγκλεισμού», κάλυψε ένα ευρύ φάσμα θεμάτων. Η πρώτη συνεδρία εστίασε στον Γεντί Κουλέ και την μετάβαση από την οθωμανική κληρονομιά στο ελληνικό σωφρονιστικό σύστημα. Οι ομιλητές ασχολήθηκαν με τις συνθήκες κράτησης, τα βασανιστήρια, τους πολιτικούς κρατούμενους και τις εκτελέσεις, φτάνοντας μέχρι τον σημερινό χαρακτήρα του μνημείου, όπου πραγματοποιούνται τόσο ξεναγήσεις όσο και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις.
Οι Συνθήκες Κράτησης και ο Υπερπληθυσμός
Στον κανονισμό του 1880 που στοχεύει στη βελτίωση των συνθηκών κράτησης, αναφέρθηκε ο υποψήφιος διδάκτορας του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, Χρήστος Κυριακόπουλος. «Ήδη από τότε, είχαν αρχίσει οι προσπάθειες να ξεκινήσουν οι δημόσιες κεντρικές φυλακές Θεσσαλονίκης», σημείωσε, τονίζοντας ότι, παρόλο που οι φυλακές του Επταπυργίου ήταν γνωστές, δεν ήταν ούτε οι μόνες ούτε οι παλαιότερες. Χώροι εγκλεισμού χρησιμοποιούνταν επίσης το Διοικητήριο και ο Λευκός Πύργος. Επιπλέον, υπογράμμισε ότι οι συνθήκες κράτησης ήταν τραγικές, με υπερπληθυσμό και ανύπαρκτες υγειονομικές συνθήκες, γεγονός που οδηγούσε σε συχνές ασθένειες όπως η χολέρα και ο τύφος.
Κράτηση και Νόσος: Η Κατάσταση την Περίοδο του Μεσοπολέμου
Ο ιστορικός και μεταδιδακτορικός ερευνητής Κώστας Τζιάρας επισήμανε ότι το Επταπύργιο το 1935 ήταν η δεύτερη μικρότερη και πιο στενάχωρη φυλακή της χώρας, με ελάχιστους χώρους ανά κρατούμενο. Αυτές οι συνθήκες, όξυνες και από την υπερσυγκέντρωση κρατουμένων που νοσούσαν από φυματίωση και άλλες ασθένειες, οδήγησαν σε 53 θανάτους μέσα σε πέντε χρόνια. Ο Τζιάρας ανέφερε πως το ποσοστό ασθένειας στους κρατούμενους του Επταπυργίου ήταν διπλάσιο από το μέσο όρο των ελληνικών φυλακών.
Εκτελέσεις Πολιτικών Κρατουμένων: Μαύρες Σελίδες της Ιστορίας
Η υποψήφια διδακτόρισσα Παρθενόπη Βέργου ανέφερε τις διαδικασίες εκτέλεσης πολιτικών κρατουμένων κατά την περίοδο του Εμφυλίου Πολέμου. Μίλησε για την ίδρυση των Έκτακτων Στρατοδικείων και τη διαδικασία έκδοσης θανατικών ποινών που διενεργούνταν με συνοπτικές διαδικασίες. «Οι πρώτες εκτελέσεις ξεκίνησαν το καλοκαίρι του 1946», περιέγραψε, τονίζοντας την τυπική διαδικασία που ακολουθούνταν κατά τις εκτελέσεις. Αναφέρθηκε επίσης στην αναφορά του Ηλία Πετρόπουλου για το «ανύπαρκτο νεκροταφείο» των εκτελεσθέντων, όπου οι μανάδες γνώριζαν τον τάφο του παιδιού τους μόνο από ένα μικρό σημάδι.
Σύμφωνα με την έρευνά της, 184 θανατικές καταδίκες καταγράφηκαν στο Επταπύργιο από το Έκτακτο Στρατοδικείο Θεσσαλονίκης. Σημαντικές μάλιστα ήταν οι μαζικές εκτελέσεις που παρατηρήθηκαν το 1948, οι οποίες σημείωναν μια δραματική αύξηση και κλιμάκωση των εκδιώξεων.