Η Ευρωπαϊκή Άμυνα και Ασφάλεια: Προκλήσεις και Στρατηγικές Πρωτοβουλίες

Παρά το γεγονός ότι η άμυνα, η ασφάλεια και η προστασία της εδαφικής ακεραιότητας και ανεξαρτησίας των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) παραμένουν πρωτίστως εθνική υποχρέωση, το ζήτημα της Ευρωπαϊκής Άμυνας και Ασφάλειας έχει αναδειχθεί σε κεντρικό θέμα συζήτησης μεταξύ των ηγετών της Ε.Ε. τα τελευταία χρόνια.

Αιτίες αυτής της εξέλιξης περιλαμβάνουν:

• Την αποσταθεροποίηση της ευρωπαϊκής τάξης ασφάλειας, η οποία προήλθε από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία,
• Τη στρατηγική απόφαση των Ηνωμένων Πολιτειών να μειώσουν τη συμμετοχή τους στην αμυντική συμμαχία, που διασφαλίζει την ειρήνη στην Ευρώπη εδώ και σχεδόν οκτώ δεκαετίες, και
• Τη συνειδητοποίηση από τους Ευρωπαίους ηγέτες ότι η οικονομική δύναμη της Ε.Ε. δεν επαρκεί για την αντιμετώπιση εξωτερικών προκλήσεων ασφαλείας.

Αντιμέτωποι με αυτές τις προκλήσεις, οι ηγέτες της Ε.Ε. ανέλαβαν τις τελευταίες πρωτοβουλίες για τη διαμόρφωση μιας κοινής Ευρωπαϊκής Άμυνας και Ασφάλειας. Σημαντικά βήματα περιλαμβάνουν τη Στρατηγική Πυξίδα (Strategic Compass), την Ευρωπαϊκή Βιομηχανική Στρατηγική στον τομέα της άμυνας (European Defence Industrial Strategy – EDIS), και τη Στρατηγική Ατζέντα 2024-2029.

Ανάμεσα στις σημαντικότερες σπουδές είναι η έκδοση της Λευκής Βίβλου για την Άμυνα, που σκιαγραφεί τη στρατηγική επανεξοπλισμού της Ευρώπης, ύψους 800 δισ. ευρώ. Διαπιστώνεται ότι η Ελλάδα υπήρξε καθοριστικός παράγοντες σε αυτές τις πρωτοβουλίες, με πολλές από τις εθνικές θέσεις να έχουν δικαιωθεί.

Μία από τις βαρύτερες παρεμβάσεις έγινε από τον Έλληνα Πρωθυπουργό, κ. Κυριάκο Μητσοτάκη, ο οποίος επισήμανε την αναγκαιότητα της “Στρατηγικής Αυτονομίας” της Ε.Ε., προκειμένου να αποτελέσει αξιόπιστο πάροχο ασφάλειας και να ενισχύσει την ικανότητα λήψης πολιτικών αποφάσεων αυτόνομα, διαθέτοντας τα απαραίτητα μέσα εφαρμογής τους.

Ο κ. Μητσοτάκης υπογράμμισε επίσης ότι η στρατηγική αυτονομίας της Ε.Ε. δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς την ενίσχυση της ευρωπαϊκής άμυνας και της βιομηχανίας της. Μαζί με τον Πολωνό Πρωθυπουργό, κ. Τούσκ, απέστειλαν επιστολή στην κα. Φον ντερ Λάϊεν, ζητώντας τη δημιουργία μιας κοινής “ΑΣΠΙΔΑΣ” για την αεράμυνα της Ευρώπης με κοινοτική χρηματοδότηση, και συμμετείχαν σε επιστολή προς την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων για αύξηση των αμυντικών πόρων.

Κατά τη διάρκεια της τελευταίας Συνόδου Κορυφής στις Βρυξέλλες, στις 19 Δεκεμβρίου 2024, ο κ. Μητσοτάκης δήλωσε ότι οι χώρες της Ε.Ε. πρέπει να αναλάβουν ευθύνη για την οργάνωση της άμυνάς τους, με έμφαση στη διάθεση ευρωπαϊκών πόρων και στη δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού Αμυντικού Ταμείου. Έπειτα από πρότασή του, συμφωνήθηκε η σύγκληση Έκτακτης Συνόδου της Ε.Ε. με αποκλειστικό θέμα την Ευρωπαϊκή Άμυνα.

Πριν την έκτακτη Σύνοδο που διεξήχθη στις 3 Φεβρουαρίου 2025, ο Έλληνας Πρωθυπουργός ανέλαβε ηγετικό ρόλο, καλώντας τα κράτη του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος να στηρίξουν τις προτάσεις της Κομισιόν για αύξηση των αμυντικών δαπανών. Επίσης, υπέβαλε αίτημα για δημιουργία νέου ευρωπαϊκού ταμείου ύψους 100 δισ. ευρώ, για τη χρηματοδότηση κοινών αμυντικών δαπανών.

Η έκδοση της Ευρωπαϊκής Λευκής Βίβλου για την Άμυνα βεβαίως δικαίωσε τις ελληνικές θέσεις, περιλαμβάνοντας:

• Δημιουργία κοινών ευρωπαϊκών ταμείων ύψους 150 δισ. ευρώ για κοινές αμυντικές προμήθειες, διαθέσιμα μόνο σε χώρες που συμμετέχουν στην Ε.Ε. ή έχουν στρατηγικές συμφωνίες.
• Εθνική Ρήτρα Διαφυγής (NEC), που παρέχει δημοσιονομική ευελιξία στα κράτη μέλη για αύξηση των αμυντικών τους δαπανών έως 1,5% του ΑΕΠ.
• Προώθηση της Ευρωπαϊκής Αμυντικής Ένωσης για ενίσχυση συνεργασίας και συντονισμού.
• Αποκλεισμός συμμετοχής της Τουρκίας στην ευρωπαϊκή άμυνα.

Αυτές οι εξελίξεις αναμένεται να ενισχύσουν τη ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία και να αναβαθμίσουν γεωπολιτικά την Ελλάδα ως κεντρικό άξονα στην ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφαλείας. Η απόφαση για τη συμμετοχή της Ελλάδας στο πρόγραμμα GOVSATCOM, που αφορά ασφαλείς δορυφορικές επικοινωνίες, αποτελεί ψήφο εμπιστοσύνης για τη χώρα.

Παρά τις σημαντικές αυτές εξελίξεις, δεν θα πρέπει να παραβλέπεται ότι οι αποφάσεις αυτές, αν και αποσκοπούν στην ενίσχυση των αμυντικών βιομηχανιών, βρίσκονται ακόμα μακριά από την ενδυνάμωση της Κοινής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας (ΚΠΑΑ) στην Ε.Ε.

Είναι φυσικό να προκύπτει το ερώτημα αν οι Ευρωπαίοι ηγέτες διαθέτουν μια ρεαλιστική στρατηγική για μια ΚΠΑΑ που θα είναι ικανή να αντιμετωπίσει τις ασφάλειες της Ευρώπης. Η επιτυχία ενός τέτοιου εγχειρήματος απαιτεί συντονισμένη δράση και στρατηγική με τη συμμετοχή όλων των κρατών μελών.

Αυτό το άρθρο δείχνει ότι υπάρχει ακόμα πολύς δρόμος πριν επιτευχθεί η πλήρης αμυντική συνεργασία και αποτελεσματικότητα στην Ε.Ε., ελέγχοντας δεδομένα όπως οι διαφορετικές στρατηγικές προσεγγίσεις των κρατών μελών και η σημαντικότητα του ρόλου που διαδραματίζει η Ε.Ε. στον τομέα της άμυνας.

Αγαπητέ αναγνώστη, η παραπάνω ανάλυση αναδεικνύει την ανάγκη για μια πιο ενοποιημένη και στρατηγική άμυνα στην Ευρώπη, καθώς και τον ρόλο που θα πρέπει να διαδραματίσει η Ελλάδα για την επιτυχία αυτών των προσπαθειών, με δεδομένη την τρέχουσα γεωπολιτική κατάσταση.